Friday 30 September 2011

Alice Harikalar Diyarında'dan...

Alice Harikalar Diyarında'nın "A Caucus-Race and a Long Tale" bölümünde bir masal yer alır. Alice masalı anlatan farenin upuzun kuyruğuna bakarak, (tale-tail kelime oyunuyla) masalı uzun bir kuyruk gibi hayal eder. Burada  maalesef kuyruk gibi dizemedim. Önce İngilizce sonra Türkçesi:

“Fury said
to a mouse,
that he met
in the house:
‘Let us
both go
to law,
I will
prosecute
you.
Come
I take
no denial.
We must
have the trial.
For really
this morning
I've
nothing
to do’.


Said the mouse
to the cur:
‘Such a trial
dear sir,
with no jury
or judge,
would be
wasting
our breath’.
‘I’ll be judge,
I’ll be jury’
said cunning
old Fury, ‘
I’ll try
the
whole cause-
and
condemn
you
to
death’


Bu parçayı şöyle çevirmiş ve 1987'de yazdığım “Amerikan Güzeli” adlı hikayemde yer vermiştim:


Fury tutmuş bir fare
demiş
“Yürü
mahkemeye
seni dava
edeceğim.
Yürü
istemem itiraz
illa görülecek
davamız
zaten
sabah sabah
canım da
sıkılıyor biraz”.


Fare zalime demiş:
“Efendim
olmaz ki bu mahkeme
hakimsiz jürisiz
boşa nefes tüketiriz”.

“Hakim benim,
benim jüri”
demiş
kurnaz
Fury.
Yapacağım
ne lazımsa
mahkum
edeceğim
seni
idama.”

Friday 16 September 2011



Harry Lime: Don't be so gloomy. After all it's not that awful. Like the fella says, in Italy for 30 years under the Borgias they had warfare, terror, murder, and bloodshed, but they produced Michelangelo, Leonardo da Vinci, and the Renaissance. In Switzerland they had brotherly love - they had 500 years of democracy and peace, and what did that produce? The cuckoo clock.

Harry Lime: Hadi o kadar üzülme. İşler o kadar da berbat değil. Ne demiş adam, İtalya'da Borgia saltanatı sırasında 30 yıl boyunca savaş, terör, kan, cinayet varmış. Ama ordan Michelangelo, Leonardo da Vinci ve Rönesans çıkmış. İsviçre'de kardeş kardeş 500 yıl huzur ve demokrasi ortamında yaşanmış. E ordan ne çıkmış? Guguklu saat.

Üçüncü Adam'ı izleyiniz.

The Third Man: http://www.imdb.com/title/tt0041959/

Thursday 15 September 2011

Gugukçuk bi-bipçik.



Guguk guguk.
Gugukçuk bi-bipçik.
Bir kumru yatak odasının penceresinde
Gugukluyor durmadan.

Dün gece
Sevgilimle sevişirken
Kedimiz yatağın bir köşesinde yatıyor
Ve bize, TV izlerken yemek yerken
Sırtımızı kaşırken nasıl bakıyorsa
Tıpkı öyle bakıyordu:
Umursamadan.

Şimdi yalnız uyandım
Ve durmadan gugukluyor kumru.
Guguk-çuk!
Bir başka kumruya aşık herhalde.
Ya da belki kendi dilinde
"Siktir yine sabah oldu, yine uğraş dur"
Gibi bir şey diyor da
Ben onu aşk mırıltısı sanıyorum.
Gugukçuk!
Bibip-çik.

Şurada huzur içinde uyanmış
Değil de ölüp gitmiş olsam
Yine guguklayacak bu kumru
Telaş etmeden.

Biz zavallı insanlar
Bunca debelenme içinde
Doğanın dikkatini bile çekmiyoruz
Kediler, kumrular bizi anlamıyor
Canlarına kast etmedikçe
Hiçbirinin umrunda değiliz.

Savaşlarımız kavgalarımız
Guguk
İktidarlarımız bütçelerimiz hırslarımız
Guguk
Dinlerimiz bayraklarımız sınırlarımız
Gugukçuk
Acılarımız kaygılarımız
Bibipçik
Demokrasi baskı mahkeme tutuklu gazete özgürlük hükümet siyaset para pul hak hukuk
Guguk

Peki insanların çoğu
bir kedi kadar
bir kumru kadar
"doğal"
ve umursamaz olmayı
nasıl başarıyor?

Monday 12 September 2011

Nar'ın jenerik şarkısı.


Nar'ın jenerik şarkısı.

Selim Demirdelen'in bestesini, Jehan Barbur seslendirdi.
Sözleri de ben yazdım:

kapalı uzak
yollar tuzak
kimse bilmez
nar taneleri 

kalpler kaçak
insan tutsak
akıl almaz
nar taneleri 

dur dokunma 
alma vurma yere çalma
böyle güzel kalmalı

nardık bütündük 
birdik tamdık
bizi kim dağıttı 

kimi masum
kimi alçak
kimse görmez
nar taneleri 

hem aynıydık
hem apayrı
darmadağın
nar taneleri 

dokundular vurdular 
yerlere çaldılar
öyle güzel kalmadık

nardık bütündük 
birdik tamdık
bizi kim ağlattı 

Sunday 11 September 2011

Ümit Ünal: The Man In-Between - Daniela Sannwald, From the book "30 Years, 20 Directors"

Click to enlarge. -- Photo: Muhsin Akgün





















It’s almost a decade since Ümit Ünal appeared at the Istanbul Film Festival of 2002 with his debut feature, and a hard punch to pack. If the title 9 is sparing, so too is the production of this low- or, as Ünal said at the time, no-budget film; but the elegance of its dramatic structure would be hard to surpass. 9, the first Turkish feature to be shot entirely in digital format, is a high-tension whodunit, a superlative montage of six police interrogations. A young female foreigner is murdered in an ostensibly quiet Istanbul neighbourhood. As the residents are questioned by turn, so their inner feelings come spilling out: a toxic brew of resentment, hatred, secret desires. Here, the limitations of the digital medium work perfectly in giving visual form to the film’s theme: narrowness and bigotry, hidden obsessions and sinister events from the past define the social climate of the neighbourhood. As for the police, who provide our perspective in the interrogations--the witnesses talk straight to the camera--neither do they come out well in the film: using physical violence, they force one of the suspects into a confession. But conclusive evidence pointing to the real murderer, which isn’t presented until the very end and only then in passing, tells another story.

Yet 9 is also a portrait of the Istanbul Metropolis and its mixed bag of residents. The film’s protagonists epitomize specific social backgrounds. There’s the ordinary, working-class woman, blinded by maternal love and loath to see that her son has long escaped her clutches. There’s the son himself, a cosseted, weak good-for-nothing who has fallen defencelessly into bad company; and his friend who resorts to arrogance and conspiratorial appeals to camaraderie among men in a bid to win the sympathies of the police. There’s the old book seller, a communist who has survived worse interrogations than this and retreated into his shell long ago; the ‘American’, a boozer who spent years in the USA and was a good friend of the murder victim; and finally the photographer and family man whose assiduous honesty is meant to conceal the double life he leads. The victim herself gradually acquires form from the accounts of the witnesses and an amateur video by the photographer, inserted between statements. The young woman stands as a symbol of marooned foreigners, foundering individuals who have fallen by the wayside in pursuit of their dreams, as are to be found in all cities of mythical repute.

That the city is no place to cling to illusions is a theme that also finds resonance in Istanbul Tales. Written by Ünal, the film comprises five loosely connected episodes, each directed by a different director and featuring common protagonists whose paths keep crossing. Fairy tale motifs are vaguely observed, but transferred to the present day. In contrast to the closed structure and sets of 9, Istanbul Tales is a homage to the streets, above all of Beyoğlu. The camera revels in the colourful muddle of crowds on İstiklal Street, delights in the hysterically blinking neon signs, in the crumbling historical buildings and the seclusion of an urban mansion. Superficially the film seems the complete antithesis of 9. But on a deeper level there are, of course, parallels: along with his team of directors, Ünal defines Istanbul once more as a melting pot, and it’s almost as if the social demands that define his protagonists are an effect of the relentless sensory overload of the city. Anyone seeking the tightness of form and concept that marked out 9 was likely disappointed by Istanbul Tales: at the time, the episodes seemed too confused and arbitrary; they weren’t connected in an entirely plausible way; and shots of the city were consciously chosen to look spectacular. Yet today, if Ünal’s oeuvre of six films is considered as a whole, it’s clear that the films contain references to one another, they complement one another and frequently return to the same themes.

A case in point is the moustachioed man, a stock character emblematic of the patriarchal order, who revisits Ünal’s films time and again. My young intellectual colleagues in Istanbul have sometimes complained that their own social class is at best underrepresented in film stories. And although Ünal once argued that this male archetype was still ubiquitous, so should also be portrayed, he seemed to meet the critics’ challenge to a T with Ara in 2007. Born in 1965, Ünal is one of the few younger directors to have thought seriously about his own generation and transposed the results to the screen. The sole location used in Ara–-again, the sense of economy is strongly reminiscent of 9--is a rambling old apartment in Beyoğlu, rented out to film productions by the woman who owns it and used partly as private living space. Here, two couples meet up again after an interval of 10 years, together or in different combinations of pairs. Their discussions and altercations, betrayals, deceptions and despair, their affairs and personal crises are symptomatic of any 40-year-old having to handle life’s disappointments. Of course, the film is also about the clash of gender role clichés with living reality and the possibilities of changing--but without recourse to the violence endorsing the ‘maganda’ within them.

Violence, however, is a leitmotif in Ünal’s next film The Shadowless, an adaptation of Hasan Ali Toptaş’s eponymous novel. This is a grim tale of incest set in a nameless village outside of time. Only when a stranger turns up do the sinister secrets come to light. Symbolizing the dominant male culture is a bear that has evidently impregnated a missing young woman. In the background of the story are the village head, a man ensnared in a Kafkaesque-like jungle of bureaucracy, and an intellectual outsider who gets blamed for every disaster. The aesthetic composition of the film, which tells a universal story despite its moustachioed men, is defined by a muddy palette and dim light, against which a powerful red alone stands out--a symbol of the blood that has been shed over centuries. In this film, too, there are further echoes of 9, but this time dramaturgical and stylistic. Ünal’s DoP on the film, Gökhan Atılmış (who also shot Ara), worked with colour filters to create a monochrome effect, a strategy already applied in 9.

Ümit Ünal has many talents: he can write incisive dialogue and direct his actors with precision. He can make good films with extremely low budgets, and he has mastered the rules of different genres. But it’s almost as if his many strengths sometimes get in the way or compete with one another, as is manifested in the exaggerated hysteria of Istanbul Tales or the laboured symbolism of his psycho-thriller The Voice (2009). This is also a film about identities colliding with role clichés and the multiplicity of Istanbul lives--here Ünal remains true to himself--but The Voice comes across as rather wishy-washy, aesthetically too.

Ünal is a master of the small, closed form, a wizard with claustrophobic sets, an exceptionally gifted innovator of elegant structures. At times, though, he suddenly seems to think it’s high time he got out. And who could blame him, so long as he makes it back to the magical twilight of his constrictive spaces?
Daniela Sannwald

30 Yıl 20 Yönetmen kitabından: Aradaki Adam - Daniela Sannwald

Ümit Ünal’ın 2002’de İstanbul Film Festival’inde gösterilen ve çok ses getiren ilk filminin üzerinden neredeyse on yıl geçti. Bu düşük bütçeli ya da Ünal’ın o günlerdeki deyişiyle, no-budget-film’in gösterimi de tıpkı adı gibi kısa oldu, ama dramaturjinin ustalığı gibi gözden kaçacak gibi değildi. Tamamı dijital kamerayla çekilen ilk Türk filmi olan “9”, altı polis sorgusundan oluşan olağanüstü montajıyla gerilimi yüksek bir whodunnit çalışmasıydı: İstanbul’da, ilk bakışta sakin görünen bir kenar mahallede yabancı bir genç kız öldürülür. Sorgulamalar ilerledikçe, olayla ilgisi olabilecek mahalle sakinleri de gitgide içindekileri kusmaya, nefretlerini, gizli arzularını, antipatilerini dile getirmeye başlarlar. Kullanılan dijital aracın kısıtlı oluşu, filmin konusunu mükemmel bir şekilde görselleştirir: Cehalet ve dargörüşlülük, gizli kalmış takıntılar ve geçmişin karanlık olayları mahallenin sosyal iklimini ortaya koyar. Polislere gelince, ki sorgular onların perspektifinden –tanıklar dosdoğru kameraya bakmaktadırlar– filme alınmaktadır, iyi muamele etmekten uzaktır: Zanlılardan birini psikolojik şiddet yoluyla itirafa zorlarlar, ancak filmin sonunda, o da satır arasında sunulan ve katili işaret eden kesin kanıt, başka bir öykü anlatmaktadır.

Bununla birlikte “9”, bir metropol olan İstanbul’un ve heterojen İstanbullular’ın bir portresini de sunmaktadır; filmin kahramanları belirli sosyal çevreleri temsil eder: Oğluna duyduğu sevgiden gözü başka hiçbir şeyi görmez olan ve oğlunu çoktandır kontrol altına tutamadığını bir türlü görmek istemeyen sıradan, halktan bir kadın. Ona karşı koyamayan ve hiçbir şeyden hoşnut olmayan aylak oğlu ile kendini beğenmiş tavırları ve erkekler arasında dayanışmaya yönelik kurnazca çağrılarıyla polisin sempatisini kazanmaya çalışan arkadaşı. Geçmişte çok daha kötü sorgular atlatmış ve artık çoktandır kendi içine kapanmış olan bir komünist yaşlı kırtasiyeci, uzunca bir süre Amerika’da yaşamış olan ve cinayet kurbanını tanıyan ayyaş “Amerikalı” ve son olarak da işgüzar bir dürüstlükle çifte yaşamını gizlemeye çalışan aile babası bir fotoğrafçı. Cinayete kurban giden genç kadın, tanıkların anlattıkları ve ifadelerin arasına yerleştirilen fotoğrafçının amatör videosuyla belirginlik kazanır. Genç kadın, efsaneleriyle ünlü her şehirde karşımıza çıkan, hayallerinin peşinden koşarken yitip gitmiş başarısız insanları, kıyıda kalmış yabancıları temsil etmektedir.

Büyükşehir, insanın hayallerini koruyabileceği bir yer değildir – senaryosunu Ümit Ünal’ın yazdığı, yolları sürekli olarak kesişen aynı kahramanlarla beş farklı rejisörün çektiği, dolaylı olarak birbirine bağlı beş bölümden oluşan “Anlat İstanbul” da aynı şeyden söz eder. Film, bugüne taşıdığı masal motiflerini belli belirsiz takip eder. Kapalı yapısı ve kurgusuyla “9”un aksine “Anlat İstanbul”, özellikle de Beyoğlu sokaklarına bir saygı duruşu gibidir. Kamera, İstiklal Caddesi’ndeki renkli insan kalabalıklarının yarattığı keşmekeşin içine dalar, isteri halinde yanıp sönen neon reklamlara, tarihî binaların çökmüş temellerine, banliyöde bir villanın gözden ıraklığına odaklanmaktan keyif alır. Yüzeysel olarak bakıldığında “Anlat İstanbul”, “9”un mükemmel bir karşı savı gibidir. Alttan alta benzerlikler de vardır kuşkusuz: Ekibiyle birlikte Ümit Ünal, İstanbul’u yine farklı insanların bir araya geldiği bir yer olarak betimlemiştir ve kahramanlarını karakterize eden aşırı sosyal talep, hiç sona ermeyen kentsel uyarı bombardımanının adeta bir efekti gibidir. “9”un sade biçimini ve tasarımını sevenler, “Anlat İstanbul”da hayal kırıklığına uğradılar; filmin gösterildiği dönemde, bölümlerin fazla karmaşık ve rastlantısal olduğu, bölümlerarası bağlantıların tam olarak ikna edici gelmediği, şehrin görüntüleriyse yalnızca çarpıcı bakış açılarına göre seçildiği söylendi. Oysa bugün, Ünal’ın altı filmi kapsayan çalışmalarına topluca bakıldığında, filmlerin birbirine göndermede bulunduğu, birbirini tamamladığı ve sıklıkla da aynı konulara dönüş yaptığı görülebilir.

Örneğin Ümit Ünal’ın filmlerinde tekrar tekrar portresini çizdiği, ataerkil düzeni temsil eden bıyıklı erkek tipi gibi. İstanbullu genç entelektüel meslektaşlarım kimi zaman kendi sosyal tabakalarının sinemada yansıtılmadığından şikâyet etseler de, bu erkek tipinin hâlâ her yerde hazır ve nazır bulunduğunu ve bunun da anlatılması gerektiği beyan eden Ümit Ünal, 2007 tarihli “Ara”da genç eleştirmenlerin tam da bu talebini yerine getirdi aslında. 1965 doğumlu Ümit Ünal, kendi kuşağı hakkında düşünen ve bunun sonuçlarını filme dönüştüren az sayıdaki genç yönetmenden biri: “Ara”da, bir olayın geçtiği tek yer –bu sınırlı kullanım da yine “9”u hatırlatıyor–, Beyoğlu’nda eski bir binada, sahibesi tarafından film şirketlerine kiralanan ve ancak bir kısmı özel kullanıma ayrılan büyük dairedir. İki çift, on yıllık bir zaman diliminden sonra, hep birlikte ya da farklı ikili gruplar halinde, orada buluşurlar; tartışmaları ve çatışmaları, ihanetleri, aldatmacaları ve ümitsizlikleri, ilişkileri ve krizleri, hayatın getirdiği hayal kırıklıklarının üstesinden gelmeye çalışan kırk yaş insanı için son derece tipiktir. Kuşkuşuz bu filmde, cinsel rollere ilişkin klişelerin yaşanan gerçeklikle çatışması, yani insanın değişme olasılığı –ama magandalık ölçütü şiddet olmadan– da söz konusudur.
Bununla birlikte şiddet, Ümit Ünal’ın, Hasan Ali Toptaş’ın romanından uyarladığı bir sonraki filmi “Gölgesizler”in ana motifini oluşturur. Hangi zamanda nerde geçtiği belli olmayan bir köyde yaşanan korkunç bir ensest masalıdır bu: Köye bir yabancının gelmesiyle birlikte korkunç sırlar da gün ışığına çıkar. Baskın erkek kültürünün yerine, simgesel olarak, kayıp bir kadını hamile bırakan bir ayı geçmiştir. Öykünün kolayca değiştirilebilir diğer parçaları, Kafkaesk bir bürokrasi cangılının içine gömülen belediye başkanı ile her felaketten sorumlu tutulan, toplumun dışına itilmiş bir entelektüeldir. Kirli, bulanık renkler ve yalnızca yoğun bir kırmızının –yüzyıllardır akan kanı temsilen– patladığı donuk ışık, bıyıklı erkeklere rağmen evrensel bir öykü anlatan filmin estetik parametreleridir. Burada da yine “9”la benzerlikler vardır, bu defa dramaturjiye ve stilistiğe ilişkin benzerlikler; “Ara”yı da fotoğraflayan Ünal’ın kameramanı Gökhan Atılmış bu filmde monokromi elde etmek için renk filtreleriyle çalışmış – ki bu strateji de “9”da zaten uygulanmıştı.
Ümit Ünal’ın pek çok yeteneği var: Ustalıklı diyaloglar yazabiliyor ve oyuncularını en ufak ayrıntılara varıncaya değin yönlendirebiliyor. Son derece düşük bütçelerle iyi filmler çekebiliyor, ayrıca farklı türlerin kurallarına da hâkim. “Anlat İstanbul”un ölçüsüz isterisinde ya da psikolojik gerilim filmi “Ses”in (2009) simgeselliğinde kendini gösteren güçlü yönleri zaman zaman ona engel oluyormuş ya da birbirleriyle rekabet ediyorlarmış gibi görünüyor. “Ses”in konusu da, rollere özgü klişelerle çatışan kimlikler ve İstanbul’daki yaşamların çeşitliliği –ki bu noktada Ünal kendine sadık kalıyor–; ama “Ses” –estetik açıdan da– daha dağınık.

Ümit Ünal küçük, kapalı formun ustası, klostrofobik kurgunun büyücüsü, zarif yapıların üstün yetenekli mucidi. Yine de zaman zaman, bir an önce buradan çıkması gerektiğini düşünüyor sanki – sonuçta sınırları belli uzamlarının olağanüstü alacakaranlığına geri döndüğü sürece, bundan dolayı onu kim suçlayabilir ki?

Çeviren: Şebnem Sunar