"Hakikat rahatsız eder." - Cumhuriyet Söyleşisi - Emrah Kolukısa.

Şu günlerde her yerde Ümit Ünal adını görüyoruz sanki. Yeni romanınız "Bana Göre Kıyamet" raflara çıktı ama 10 gün kadar sonra da yeni filminiz "Sofra Sırları" geliyor. Bir yandan İstanbul Modern'de devam eden retrospektifiniz var... Güzel bir hareketlilik... Romanla filmin bu kadar yakın çıkışı planladığınız bir şey miydi?

Değildi, tamamen rastlantı, planlasam da başaramazdım herhalde. “Sofra Sırları” neredeyse on yıllık bir proje. Roman da üç yılın ürünü. İstanbul Modern Sinema'daki retrospektif ise bir ay kadar önce belli oldu. Benim için de tamamen sürprizdi. 2011'den beri uzun metraj film çekmedim. Son roman da 2001'deydi. Arada tabii durmadım, hep yazdım çizdim, kimi fikirler yolunu buldu, kimi gerçekleşemedi, uzun bekleme süreçleri oldu. Elbette ciddi bir birikim de oluştu.

16-17 yıl aradan sonra gelen ilk roman... Gerçi sinemacı olarak çok daha üretkensiniz ama edebiyat alanında daha seyrek geliyor ürünler. Vakitle, yoğunlukla ilgili bir durum mu bu?

Edebiyat tam bir yoğunlaşma, o işe kapanma gerektiriyor, yan bir uğraş ya da bir hobi olamıyor. Sinema, yönetmenlik hayatımdaki diğer işlerin önüne geçti. Her zaman okudum, notlar almaya, bir takım edebi fikirler geliştirmeye hep devam ettim ama geçen yıla kadar, yazıya yoğunlaşma fırsatını yaratamadım. İki yıldır Büyükada'da yaşıyorum, yarı münzevi bir hayatım var, yazıp çizmek hayatımın en önemli kısmı.

"Bana Göre Kıyamet" içinde fantastik unsurlar da barındıran ve romantizmin hatta yer yer erotizmin ön planda olduğu bir roman. Ne zamandır üzerinde çalışıyordunuz?

Genelde romanlar sinemaya uyarlanır ama bu, senaryodan doğmuş bir roman: Bu hikayeyi 2013-14 arasında senaryo olarak yazdım. Ismarlama değildi, yapım koşullarını düşünmeden, içimden geldiği gibi yazınca, ortaya çıkan senaryo ticari sinema taleplerine aykırı ama büyük bütçeli bir iş oldu. Kısa sürede o günün koşullarında çekemeyeceğimi anladım. Ama hikaye beni çok etkiliyordu, bir şekilde insanlara ulaştırmak istiyordum. Romana dönüşebileceğini düşündüm ve biraz çalıştım üzerinde. Derken araya “Sofra Sırları” girdi, kitap uzun süre bekledi. Everest Yayınları'ndan Eyüp Tosun benimle bir röportaj yapmıştı, “Yarım kalmış bir romanım var” demişim bir yerinde. Kitabı bitirirsem basmayı teklif ettiler yayınevinden. Bunun üzerine bir anda heveslenip bir yıl gibi bir sürede bitirdim.

Romanın baş kişisi Bahar ünlü bir sinema ve TV yıldızı. Muhalif bir bildiriye imza attığı için sektörden dışlanıyor. Tam da günümüzde yaşadığımız ortamın bir yansıması aslında. Toplumdaki bu tuhaf bölünme ve muhaliflere karşı yürütülen cadı avı için ne söyleyeceksiniz?

Hakikat denen şey hep rahatsız edicidir, kolay kabul görmez. Tarihin bazı dönemlerinde, bazı toplumlarda, hakikat dışlanmış. Bilim, sanat, gazetecilik... hakikate ulaşmaya çalışan alanların hepsi baskı altına alınmış, bazen yok edilmiş. Ama bu toplumlar fikir özgürlüğü yok edilirse bedeli ne olur, görmüşler. Çok büyük toplumsal acılardan geçip ders almışlar ve hakikati arayan sanatçılara, bilim insanlarına gerekli özgürlük alanını açmayı bilmişler. Biz henüz o dersi alamamış bir toplumuz. Gidecek çok yolumuz var.

Romana eşlik eden çizimler de size ait. Aslında David Lynch gibi, Peter Greenaway gibi ressamlık yönü de olan bir çok sinemacı var ve sizin ressamlığınız da biraz akla onları getiriyor. Ama resim çizmek ne anlam ifade ediyor sizin için? Bir kaçış mı, farklı bir ifade yolu mu?...

Her ikisi birden. Film yapmak büyük disiplin, bedensel ve zihinsel çaba gerektiren bir süreç. Yazmak da masa başında yapılıyor gibi görünse de çok ağır işçilik. Oysa çizerken düşünmeyi bırakıyorum neredeyse, boyanın akışına bırakıyorum kendimi, çoğu zaman ne çizeceğimi bile bilmeden başlıyorum bir resme, A3 boyunda beyaz bir yüzeyde kendimi kaybediyorum. Film çekerken, yazarken kaybolamıyorum, dilim aklımı, aklım dilimi hep dizginliyor bir şekilde. Resimlerde, filmle ya da yazıyla dile getiremediğim şeyler vücut buluyor.

Başkalarının kitaplarına da çizimler yaptığınız oluyor arada bir... Onların talepleri doğrultusunda mı yapıyorsunuz bunu, yoksa özellikle bir araya gelmek istediğiniz yazarlar mı var?

Çocukluktan beri bir şeyler çiziyorum ama kitap resimlemek çok yeni bir uğraş benim için. Şimdilik üç kitap resimledim: Kendi kitabıma desenler, en azından bir kapak çizme fikri en baştan beri vardı zaten. Mehmet Yaşin'in “Abuk” şiir kitabı birlikte geliştirdiğimiz bir çalışma oldu. Mehmet benim Mahlukat Bahçesi sergimin oluşumunu izlemiş ve beğenmişti. Birbirimize ilham verdik, şiirler resimlerden, resimler şiirlerden beslendi. Hasan Ali Toptaş'ın “Gecenin Gecesi” kitabını resimlememi ise yayınevi önerdi. Everest'ten arkadaşlar benim desenleri biliyorlardı, Hasan Ali'nin hikayeleriyle örtüşebileceğini söylediler. Kitaplar resimlemeye devam etmek istiyorum, heyecanlı bir iş. Bir de çocuk kitabı fikrim var.

Sizin en güçlü yönlerinizden biri de senaryo... Senaryo yazmakla, roman yazmak arasında büyük bir uçurum var mı sizce?

Senaryo ve roman bambaşka düşünce ve gözlem gerektiren, apayrı disiplinler. Hikayenin temelini oluşturma, olay örgüsü kurma, karakter geliştirme aşamaları benzeyebilir. Ama uygulamada sinemanın ve edebiyatın dili, anlatımı izleyici/okuyucuyla kurduğu bağ ve yarattığı etki çok çok farklı. Sinemada tek bir bakışla, bir manzarayla anlattığınız bir duyguyu geçirebilmek için, romanda sayfalar yazmak gerekebilir. Tam tersi de mümkün: Üç paragraflık bir kısa hikayeyi anlatmak için de sinemada koca 90 dakikayı kullanırsınız bazen. Ben ikisi arasında gidip geldim hep. Filmlerim biraz edebi, tüm yazdıklarım da oldukça sinemasal sanırım.

Bu kadar üretken bir döneminizdeyken hemen soralım, sırada ne var? Film, sergi, kitap... Ne üzerinde çalışıyorsunuz?

Yeni film fikirleri gelişiyor, yapımcılarla görüşüyorum. Son iki senedir biriken yeni desenleri sergilemek için Mahlukat Bahçesi sergisini de düzenleyen İstanbul Concept ile görüştük. Her şey yolunda giderse baharda ufak bir kişisel sergi olacak umarım. Bir yandan, önceki kitaplarımın yeniden yayınlanması hayalim var. Bazen de buradaki her şeyi bırakıp biraz uzaklara gitme hayalleri kuruyorum. Hangisi öne geçecek bilemiyorum. Hayat boyu, iki-üç aydan fazlasını öngören planlar yapamadım.

Altyazı - İntikam Yemeği - Söyleşi: Ayça Çiftçi - Berke Göl

İlgisiz ve sevgisiz kocasıyla, yabancısı olduğu bir taşra kasabasında eve kapanıp kalmış Neslihan'ın ikinci bir hayatı vardır. Gerçek hayattaki evini kuşatmış kasvetin tam zıttı bir ferahlıkta, bembeyaz apaydınlık bir stüdyoda, izleyicilerin karşısında bakımlı mı bakımlı bir televizyon sunucusudur. Film ilerledikçe, Neslihan'ın gerçeklikten kaçıp sığındığı bu fantezi mekanının içine gerçeklik sızmaya başlar. Stüdyodaki seyircilerle paylaşılan sofra sırları yerini evlilik sırlarına bırakır. Neslihan'ın yüzündeki televizyon performansı gülümsemenin yerini donuk bir ifade alır. Anlatacak garip mi garip bir hikayesi vardır. Ümit Ünal'la söyleşimiz Sofra Sırları'nın senaryosunun yıllar içinde geçirdiği dönüşümden filmin mekan seçimlerine, türler arası geçişlerden oyunculuk performanslarına, en nihayetinde de gerçeküstü mahluklara uzanıyor. 

Söyleşilerinizde, Sofra Sırları’nın senaryosunun ilk versiyonunu Londra’da yaşadığınız dönemde kaleme aldığınızı söylüyorsunuz. Projenin o yıllarda hayata geçememesinin nedeni nedir?

Malum, her zamanki bütçeyle ilgili nedenler. İngiltere'de film çekmek Türkiye ya da Avrupa'nın herhangi bir ülkesinde film çekmeye benzemiyor. Eurimage gibi Avrupa kurumlarına dahil değil, kendi finanslama sistemi var ve buraya göre her şey çok pahalı. Filmin orada öngörülen bütçesi burada gerçekleşen bütçenin neredeyse on katıydı. Bir yapımcı senaryoyu çok sevdi ve opsiyon anlaşması yaptık. Senaryo orada sürekli “geliştirilen” bir şey, İngilizce halinin yedi farklı taslağını yazmışım. Daha da yazacaktım ama sonlara doğru senaryo benim çekmek istediğim film olmaktan çıkmaya başlamıştı, para da henüz bulunamamıştı. Bilmiyorum, belki de ben fazla sabırsız davrandım, sözleşmemiz bittiğinde yolları ayırdık.

Aradan geçen süre içinde senaryo hangi aşamalardan geçti? Öyküyü Türkiye bağlamına uyarlarken yaptığınız en önemli değişiklikler neler oldu?

Temel hikaye her yerde geçebilecek bir hikaye. Ama ayrıntıları çok farklıydı. Senaryonun yarısından çoğu İngilizceydi, cinayetleri soruşturan komiser, polisler vb İngilizdi. Koca karakterinin aşk yaşadığı alt kat komşu da İngilizdi. İngilizceye ve oranın kültürüne özgü bir çok espri vardı. Bunlar çevrilemeyecek, Türkiye'ye uyarlanamayacak şeylerdi, tümü değişti, yerelleştirerek yeniden yazdım. İngiltere'deki versiyonda ilk cinayetin esin kaynağı Roald Dahl'ın Lamb to the Slaughter hikayesiydi. Bu kısa hikayede bir ev kadını cinayet aleti kuzu budunu pişirip, gelen polislere yedirir. Bu hikayenin hakları satışa kapalı olduğu için alamadık. Ben de özgün bir cinayet hikayesi uydurdum ve bu halini daha çok sevdim. Sonuçta temeli aynı kalsa da, farklı bir senaryo, başka bir film oldu. Bu yüzden Sultan Mutfakta olan eski adını da değiştirdim.

Sofra Sırları’nda eve hapsolmuş bir kadının, absürd bir senaryo içinde “özgürleşmesine” şahit oluyoruz. Önüne çıkan tüm engelleri aşan, kocasından komşularına, çiçekçi çocuktan polise herkesi alt eden bir kadın Neslihan. Bu karakterin şekillenme sürecine dair neler söylemek istersiniz?

Being There filminde Peter Sellers, dünyadan habersiz ama biraz şansının biraz da saflığının yardımıyla karşısına çıkan her beladan sıyrılan bir karakteri canlandırır. Neslihan için ilham kaynaklarımdan biri oydu. Ama yazdıkça biraz daha ne yaptığını bilen, tuzak kuran bir kadın haline geldi. Yıllarca baskı altında ezilmiş, sesi kısılmış Neslihan'ın kafasının içinde çok daha canlı, akıllı, bakımlı ve esprili bir kadın yaşıyor. En berbat şartlarda ayakta kalmasının sırrı, dünyayı o kadının gözlerinden görmesi. Sonra sanki hayallerindeki o müthiş kadın kafasından çıkıp her şeyi ele geçiriyor. Filmi sinema salonunda seyirciyle şimdilik iki kez izleyebildim. Çevresindeki herkes o kadar sahte ve bozulmuş ki, Neslihan cinayet işleyip onları ortadan kaldırdığında sinemada ufak alkışlar, kahkahalar kopuyor. Özellikle kadın seyirciler kendi intikamları alınmış gibi hissediyorlar sanki.

Filmin en güçlü yönlerinden biri de Demet Evgar’ın filmi baştan sona sürükleyen oyunculuğu. Bir yandan kendi hayal dünyasında sürekli bir ‘performans’ hâlinde olan, bir yandan da gerçek dünyada bambaşka bir performans sergileyen bir karakteri canlandırıyor. TV dünyasının pırıltısıyla kendi hayatının karanlığı arasında gidip gelen bu karakter konusunda, karakterin deadpan denilebilecek mizahi yönü konusunda nasıl bir çalışma yürüttünüz Demet Evgar’la?

Ben filmlerimi öncelikle senaryoda kurmaya, tam manasıyla “bitmiş” bir senaryoyla yola çıkmaya çalışıyorum. Senaryolarımda karakterler ayrıntısıyla hazırdır. İyi bir oyuncu yazdığım metni dikkatle okursa, kafasında fazla soru uyanmadan karakterini hayal edebilir. Demet hem tecrübeli hem de sezgileri çok güçlü, çok iyi bir oyuncu. Senaryoyu, karakterin ikili dünyasını çok iyi anlamış ve çalışmış olarak geldi zaten. Onun Neslihan'ın evlilik fotoğrafı için denediği bir saç şeklini gösterip “Bak özenmiş, saçını böyle yapmış, yazık” deyişini unutmuyorum. Merhamet duygusu, yazdığımız, can verdiğimiz karakterlere duyduğumuz merhamet, işimizin esasıdır.

Oyuncularla çalışma tarzım, önce onların kendi başlarına ne yaptıklarını, senaryodan ne anladıklarını görmek sonra bana sağladıkları malzeme üzerinde ayrıntıları çalışmak. Bazı oyuncularda bu malzemeden atılacak ya da eklenecek çok şey olur. Bu filmde çok zorlanmadık, oyuncu kadrosundaki herkese tek tek teşekkür borçluyum. Mesela Fatih Al, canlandırdığı karaktere, benim daha önce aklıma gelmeyen çok hoş detaylar kattı. Alican Yücesoy komiser karakterine bir çekicilik ve hassasiyet getirdi. Elit Andaç Çam karikatürize olabilecek bir karakterin çok inandırıcı olmasını sağladı. Fırat Altunmeşe bıçak sırtı bir rolü sinemadaki ilk işinde çok güzel çözdü. Ferit Aktuğ ve Emrah Kolukısa aynı anda hem komik, hem ürkütücü hem de acıklı bir ikili oldular. Tiyatrodan tanıdığım Burcu Şeyben ve Burcu Halaçoğlu (Büyük Burcu ve Küçük Burcu diyorduk onlara) finale yakın bir sahnede gerçekten parladılar.

Bugüne kadar yaptığınız filmlerde korku, gerilim, fantastik gibi farklı janrları denediniz. Sofra Sırları da bir yanıyla dram, gerilim ve absürd komediyi iç içe geçiren bir tür filmi olarak görülebilir. Hem bu film özelinde hem de genel olarak, hikâyeyi yazma sürecinizde farklı türler senaryoya hangi aşamada, nasıl dahil oluyor?

Bugüne kadar “psikolojik gerilim” türündeki Ses haricinde hiç tür filmi yapmadım. Yazdığım ve çektiğim tüm filmlerde neredeyse her türden izler bulunur. En dramatik ya da gerilimli anlarda saçma bir şaka patlar mesela. Hayatın da böyle olduğuna inanıyorum. Tür filmlerinin mekanik kuralları ve sınırları var, Hitchcock ya da Billy Wilder gibi devlerin elinde heyecan verici baş yapıtlar doğabiliyor ama daha beceriksiz ellerde, çoğu zaman o mekanik yapı kendini belli ediyor. Ben kuralları umursamadan türleri karıştırmayı ve bunu kargaşaya ve yabancılığa yol açmadan, yeni bir tat denemesi gibi sunmaya çalışıyorum. Mutfakta yemek yaparken de böyleyim. Hiç tarife bakarak ölçüyle yemek yapmadım, hep göz kararı, el ayarı. Bütün arkadaşlarım da genellikle memnun kalır yediklerinden. Bazen kıvam tutmadığı olur elbette, ya da maceraya açık olmayan birileri diyelim tatlı-ekşi bir yemeği hiç beğenmeyebilir. Bu işlerin garantisi yok.

Daha önce tamamı ya da büyük kısmı tek mekânda geçen 9, Ara ve Nar gibi filmlere imza atmıştınız. Sofra Sırları da büyük ölçüde evin içinde, az sayıda karakter arasında geçiyor. Sizin için öyküyü belirli bir mekânla sınırlandırılmanın nasıl bir cazibesi var?

9, Ara ve Nar'daki mekan tercihlerini belirleyen fikir, bütçeyi düşük tutabilmekti. Sofra Sırları'nda bütçe kaygısı değil, hikayenin doğal yapısı sınırlı bir mekan kullamımını getirdi. Neslihan sonuçta eve kapatılmış, kapanmış bir kadın. Tümüyle kontrol edebildiğim mekanlarda az sayıda oyuncu arasında “manalı” diyaloglar çekmeyi seviyorum. Elbette büyük bütçeler bulsam dağ başlarında, deniz diplerinde, ormanda, çölde geçen, içinde bol animasyon efekti ve kamera hareketi olan sahneler de çekmek isterim. Ama çok param da olsa bir odada, bir oyuncunun yüzüne, diyalogların ve oyunculuğun detaylarına odaklanarak çalışmanın zevkini ararım sanırım.

Dış mekânlar çok fazla görünmese de, öykünün geçtiği deniz kenarındaki taşra kasabasının filme hâkim olan çıkışsızlık hissi üzerinde önemli bir etkisi var. Filmin lokasyon seçiminden biraz bahseder misiniz?

Filmdeki karakterlerin hiçbiri oranın yerlisi değil, hepsi bir şekilde geçici yaşıyor orada. İlk senaryoda mekan Londra'daki Türklerin yoğun yaşadığı bir mahalleydi. Yabancı bir metropolde bir ada gibi kendi içine kapalı yaşayan bir küçük topluluğu anlatıyordum. Bunu İstanbul'a uyarlamak zor göründü, hep Anadolu'da bir taşra şehri hayal ettim. Aklımda fotoğraflardan bayıldığım Amasya vardı. Orada mekan araştırmaları da yaptık. Ama bütçemiz çok sınırlıydı, daha yakın yerlere baktık. Eski bir Rum kasabası olan Tirilye hem ilginç mekanlar ve resimler sunuyordu, hem de İstanbul'a ulaşımı çok daha kolaydı. Bahsettiğiniz “çıkışsızlık”, izolasyon halini yakalamak için çok uygundu. Senaryoda ve çekim planlarında hiç olmayan kar da tam zamanında yağarak filmin atmosferine çok yardımcı oldu.

Yakın dönem sinemamızda İstanbul’un bir umut mekânı olarak görülmesine çok fazla rastlamıyoruz. Oysa Sofra Sırları’nda İstanbul Neslihan’ın kurtuluşuyla özdeşleşiyor. Filmin kent ve taşra arasında kurduğu bu ikilik üzerine neler söylemek istersiniz?

İzmir'de büyüdüm ve üniversite hayatım boyunca İstanbul'a gelmeyi hayal ettim. Neslihan İstanbul'un yerlisi ve bildiği İstanbul'u özlüyor. Bense bir “taşralı”ydım, biz İstanbul'u bilmeden özleriz. İzmir'de bir çocukken benim için İstanbul başka bir hayat demekti, sinema demekti, gelecek demekti. Buradaki ilk on yılımı bir hayal dünyasında yaşar gibi yaşadım. Sonraları, İstanbul'dan uzaklaşmaya çalıştığım zamanlar da oldu, İngiltere'de yaşamaya çalıştığım dönem gibi. Belki yine giderim uzağa, İstanbul yirmi yaşımda geldiğim ve yeni bir hayat bulduğum şehir değil artık. Ülke de o ülke değil. Ama gençliğimin umut ve vaat dolu İstanbul'unu, onun sokaklarında yaşadığım heyecanı unutmama imkan yok. Neslihan da aslında çocukluğunun ve ilk gençliğinin İstanbul'una dönüyor, kocasının ona İstiklal'de “tutti-frutti” dondurma ısmarladığı günlere.

Son dönemde sinemanın yanı sıra çizdiğiniz desenlerle de gündemdesiniz. Ayrıca yeni romanınız ‘Bana Göre Kıyamet’ de geçtiğimiz ay yayımlandı. Farklı alanlar arasında gidip gelmek sanatsal üretiminizi nasıl etkiliyor?

Roman ve film tuhaf bir şekilde bir ay arayla üstüste geldi, sanki hepsini aynı anda yapmışım gibi görünüyor. Ama şu anki “bolluk” uzun yılların üretimi aslında. Sofra Sırları'nın on yılı aşan geçmişi var, Bana Göre Kıyamet de üç yıllık bir emeğin ürünü. Hayat boyu durmadan farklı alanlarda bir şeyler yaptım. Film çekemediğim zamanlarda yazdım, yazdığım bir senaryo film olamıyorsa romana çevirdim, bunların yanında da hep çizdim. 2016'da ilk kez bir desen sergisi açtım. Kendi kitabım dahil üç kitap resimledim. Bunca aralıksız çabanın sebebini ben de tam bilmiyorum. Yıllar önce Altyazı'nın 100. özel sayısı için bir desen yollamıştım. Açtığım Mahlukat Bahçesi sergisindeki gerçeküstü mahlukların atası sayılabilecek, kuş kafalı, kafasından yumurtlayan bir canavardı bu. Altına da şöyle yazmıştım: “İçimde böyle bir şey var. Onu beslemek, susturmak, onu herkesten gizlemek için yazdım, çizdim, film çektim.” Neden boş durmaya, boş kağıt görmeye dayanamadığımı ancak bu desendeki gibi bir tür içsel mecburiyet hissiyle açıklayabiliyorum. Elbette geçimimi sağlamak için de yazdım çizdim ama çoğu yaptığım şey beş kuruş gelir getirmiyor, yine de yapıyorum. Kafam durduk yerde sürekli hikayeler, görüntüler yumurtluyor bunları kağıda döküp paylaşmazsam patlayacak gibi hissediyorum.

Altyazı dergisinin Şubat 2018'de yayınlanan 180. sayısından. 

Sofra Sırları - Müjde Işıl - Arka Pencere, Şubat 2018

Demet Evgar'ın deli sakinliği, sabırlı coşkusu, masumane acımasızlığı o kadar sahici ki. 

80’lerin ortasında senarist kimliğiyle tanıştığımız, 2000’lerin başında da 9 ile yönetmenliğe adım atan Ümit Ünal, sinemamız için özgün ve yaratıcı fikirlerin sesi olageldi. Genelde gerilim üzerine bol diyaloglu isyanlar, izolasyonlar ve gizemler inşa etti. Kahramanları çoğunlukla kimliğini arayan ve muktedir ile sorun yaşayan kişilerdi. Sonuçta (Kaptan Feza’yı biraz daha dışında tutabiliriz) özgün ve farklı bir dil arayan seyirciye hitap etmeyi tercih etti. Ünal’ın yeni filmi Sofra Sırları ile kendine ters düşmeden ve geçmişteki ayak izlerini silmeden (erkek tahakkümü üzerinden Teyzem, 9, Nar ile akrabalık kurarak), genel seyirciyi avucunun içine alıp pek şık bir kara komedi armağan ediyor anaakım sinemamıza.

Aslında kara komedi, sinemacılarımıza genelde uzak ya da zor gelen bir tür. Reha Erdem’in Kaç Para Kaç’ı, Taylan Biraderler’in Vavien’i nadiren çıkan örnekler. Peki neden bu kadar zorlanıyor sinemacılarımız? İşin ‘kara’ kısmını doldurmak mı daha zor, yoksa mizah kısmını mı? Yoksa ikisini birlikte harmanlayabilmek mi? Sinemamızın başlıca sorununun senaryo olduğunu hepimiz kabul ediyoruz. Mizah konusunda ne kadar alt seviyelerde süründüğümüzü de… Dolayısıyla iki tarafı da yapılamamış bir şeyi harmanlama imkanı olmuyor. Salt basit komediye alışmış genel seyirciye işin ‘kara’ kısmını sevdirebilmek de zor. Çünkü ‘kafam dağılsın’dan öte bir çaba gerektiriyor. Sinemacı için de ‘seyirci yuttu mu işimiz kolay’ kurnazlığına yatmayan, tam tersine zekaya hürmet gösteren bir çabaya karşılık geliyor bu durum.

Ümit Ünal, Sofra Sırları’nda bu zor işin altından alnının akıyla çıkıyor; alengirli numaralara başvurmadan kara mizahı kolaymış gibi göstermeyi başarıyor. İstanbul’da doğup büyüdüğü halde kocasının işi nedeniyle taşrada yaşamak durumunda kalan Neslihan’ın ‘uyanış ve özgürleşme’ öyküsünü izliyoruz filmde. Kendini ünlü bir yemek programı sunucusu olarak hayal eden Neslihan; kocası, arkadaşları, hemcinsleri, konu-komşu dahil neredeyse tüm çevresinin kendisinden akıllıca bir hamle beklemediği, elinin hamuruyla mutfağında takılan; özellikle kocasının ‘alık’ olarak küçümsediği bir kadın. Hayatını öyle yaşamaktan şikayeti olmayan ya da öyle görünmeyi tercih eden bir ev hanımı. Ta ki kocasının başka bir kadın için kendisini terk edeceğini öğrenene dek… İçindeki isyan duygusu uyanan, tetiklenen Neslihan’ın bir intikamcıya dönüşmesi bu şekilde başlıyor. Kocasının sersem arkadaşları, himayesine aldığı genç aşığı, külyutmaz komiser, kocasının kendisini aldattığı kadın… Hepsi de Neslihan’dan nasibini alıyor bir şekilde. Bu nasip, onun en maharetli olduğu yemekten geliyor.

Sofra Sırları'nda İtalyan komedisinin sıcaklığı da var, İngiliz mizahının mesafesi ve ince zekası da.

Ümit Ünal, filmlerinde hassas konulara odaklanmayı, bamteline basmayı sever. Mizahı da bu ciddi konular arasında nefes molası olarak yerleştirir ama baskın olmaması için de özen gösterir. Sofra Sırları bu açıdan diğer filmlerinden ayrılıyor. Ünal komediyi yükseltiyor, yüceltiyor bu filmde. Üstelik bunu, arthouse seyircisinin alıştığı tarzının sınırlarını genişleterek, anaakımı kodlayarak gerçekleştiriyor. Sofra Sırları'nda İtalyan komedisinin sıcaklığı da var, İngiliz mizahının mesafesi ve ince zekası da, Fransız usulü femme fatale'lik de (Demet Evgar'ın Neslihan'ı, Peter Sellers komedisini özümsemiş bir femme fatale)... Ama hepsinden çok, erkek egemen geleneklerle, mahalle baskısıyla, erkeğin kalbine giden yol midesinden geçer ve kadının yeri evinin mutfağı gibi klişelerle dalgasını geçiyor. Neslihan özelinde kadınları, erkek dünyasının figüranı olmaktan çıkararak iktidar merkezi olarak konumluyor. Çok eskilere gidersek, Üftade'nin intikamı olarak değerlendirmek de mümkün Neslihan'ın yolculuğunu.

İş sadece incelikli ve keskin senaryoda bitmiyor tabi. Demet Evgar'ın deli sakinliği, sabırlı coşkusu, masumane acımasızlığı o kadar sahici ki. Yerine kim oynayabilir diye düşündüğünüzde alternatifinin olmadığını net olarak öngörüyorsunuz. Erkekliklerine halel gelmeyeceğinden emin ama ava giderken avlanan karakterlerde Fatih Al ve Alican Yücesoy da gayet başarılı. Hatta Yücesoy yer yer Evgar'dan rol çalıyor. Filmin genel olarak kapalı alanı mesken tutması ve karalık tonları, Neslihan'ın hapis hayatıyla bütünleşiyor. Ferzan Özpetek'in rengarenk, müzikli, muhabbetli kutsal mutfağı ve yemekleri, Ümit Ünal'ın terminatörü haline geliyor ve müthiş bir ironi yaratıyor.

Sofra Sırları, pırıl pırıl bir anaakım sinema örneği olarak ulusal festivallerde jürinin kapsama alanına giremedi ne yazık ki. Geçen sene festivallerde hem halkın hem de sinema yazarlarının beğenisini buluşturabilen Sofra Sırları umarız gişede karşılığını alır.

Arka Pencere dergisinin Şubat 2018 sayısından.